Cuộc phiêu lưu của một chú lừa vàng

 

 

Cách thời đại của chúng ta hơn 18 thế kỷ, người La Mã đã mang đến cho nền văn chương nhân loại một tác phẩm trào lộng xuất sắc:

Con lừa vàng của Lucius Apuleius

Con lừa vàng ra đời từ thế kỷ thứ II và được dịch sang tiếng Việt vào thế kỷ thứ XX, hàng triệu người đọc của 18 thế kỷ qua đã cùng Con lừa vàng phiêu lưu vào một thế giới đầy lôi cuốn và kỳ ảo.

Apuleius sinh ở Maudara – một thuộc đại La Mã ở Bắc Phi vào đầu thế kỷ thứ hai, Apuleius đã du lịch nhiều nơi, cuộc đời trải qua nhiều chìm nổi. Vì thế mà cuộc phiêu lưu của Lucius(nhân vật chính trong truyện Con lừa vàng) phảng phất bóng dáng những biến cố trong cuộc đời chìm nổi của Apuleius.

 Vào thời đó, nhiều người vẫn lầm tưởng Con lừa vàng là tiểu sử thật sự của Apuleius. Thật ra Apuleius chỉ đưa một vài biến cố trong cuộc đời mình vào tác phẩm và dựa theo câu truyện ngắn hơn ở Hi Lạp (kể về cuộc phiêu lưu của chàng Lucius) để viết thành Con lừa vàng.

Bản dịch tiếng Việt Con lừa vàng gồm 19 chương, mỗi chương là một sự kiện xẩy đến với Lucius từ khi chàng là một thanh niên bình thường đến khi chàng bị hóa thành lừa, bị mang đi khắp nơi và cuối cùng được trở về với hình dạng con người sau khi đã trải qua nhiều gian khó hiểm nguy, thậm chí có nhiều lần suýt chết.

Vì là một chàng trai có tham vọng bí ẩn là nghiên cứu pháp thuật nên Lucius đã không ngần ngại tán tỉnh Fotis - cô hầu gái của ngôi nhà chàng tá túc khi đến Thessaly để tìm cách học được phép thuật của bà chủ. Rốt cuộc khi mưu đồ học phép thuật của Lucius thành công cũng là lúc chàng bị hóa thành một chú lừa vàng thay vì thành chim, do dùng lộn thuốc.

Ngay trong đêm Lucius bị hóa thành lừa, ngôi nhà chàng đang ở bị cướp tấn công, con lừa Lucius bị bọn cướp dùng để vận chuyển của cải mà chúng cướp được. Tình ngay lý gian, Lucius bị kết tội là kẻ chủ mưu gây nên vụ cướp.

Lucius bị nhốt trong sào huyệt của bọn cướp cùng với cô tiểu thư Charite xinh đẹp bị bắt để tống tiền. Nhân lúc bọn chúng kéo nhau đi cướp bóc, Lucius cõng Charite chạy trốn. Cuộc đào tẩu không thành công, bọn cướp bàn nhau đưa ra nhiều biện pháp độc ác nhất để xử tử Charite cùng chú lừa vàng.

Kế hoạch của chúng chưa kịp thực hiện thì băng cướp nhận thêm một thành viên mới tự xưng là thủ lĩnh của một đảng cướp hùng mạnh từng làm mưa làm gió khắp miền Macedonia. Thực ra đó chính là Tlepolemus -  hôn phu của Charite. Với 2000 đồng vàng, Tlepolemus đã khiến bọn cướp tin tưởng và bầu chàng làm thủ lĩnh. Ngay đêm đó, bằng các thùng rượu có pha thuốc mê, Tlepolemus dọn sách ổ bọn cướp và đưa hôn thê trở về trên lưng chú lừa vàng Lucius

Chưa kịp hưởng thụ những chuỗi ngày sung sướng do lòng biết ơn của Charite mang lại, Lucius bị rơi vào tay mụ vợ bần tiện của gã quản lý ngựa cho gia đình Charite. Mụ bắt Lucius quần quật xay ngũ cốc suốt ngày đêm. Đến khi được thả ra đồng cỏ để hít thở khí trời, Lucius lại bị cả một bầy ngựa đực quần cho một trận tơi bời. Chưa hết, chàng còn bị rơi vào tay một thằng bé chăn lừa hung ác bày đủ trò để hành hạ chú lừa tội nghiệp. Khi thoát khỏi tay thằng bé cũng là lúc Lucius nghe được hung tin về cái chết của hai vợ chồng cô tiểu thư Charite. Họ chết do âm mưu thâm độc của một kẻ si mê Charite từ lâu nhưng không được nàng đáp lại.

Sau đó, Lucius bị mang ra bán đấu giá. Chàng lần lượt rơi vào tay bọn tu sĩ hoạn, người trồng rau, viên hội đồng, người nuôi thú. Sau bao nhiêu hiểm nguy, Lucius cũng trốn thoát được đến vùng Cenchreaa – một thị trấn trứ danh xứ Corith. Tại đây chàng được gặp nữ thần Trăng Isis – bà chúa vô song của nhân loại. Lucius của nữ thần ban phép thoát khỏi kiếp lừa sau khi chàng đã tuyên thệ sẽ tận tụy phục vụ thần nữ suốt đời.

Trong tiểu sự thật của Apuleius, ông cũng là một tín đồ trung thành của giáo phái thờ nữ thần Isis.

Trong những chuỗi nghày phiêu bạt, Apuleius đã chứng kiến biết bao những cảnh đời. Từ tầng lớp quý phái đến những người bình dân hay bọn trộm cắp. Mỗi giai tầng có một cuộc sống riêng nhưng rồi cũng khổ đau, hạnh phúc như nhau. Tất cả đều được Apuleius ghi nhớ và đưa vào tác phẩm của mình, làm nên một cuốn tự truyện vừa hư vừa thực, lôi cuốn sự say mê của người đọc bao thế hệ qua.

Tuy ra đời từ thế kỷ thứ II nhưng ý nghĩa xã hội  của Con lừa vàng không kém phần hiện đại. Giọng văn dí dỏm, trào lộng của tác phẩm chưa hề trở nên quê mùa dẫu đã sống qua 18 thế kỷ. Mỗi thế hệ người đọc tìm thấy ở đó những tư tưởng hiện đại, mới mẽ phù hợp với thời đại mà mình đang sống

Vì mượn cốt truyện có sẵn từ trước (truyện Con lừa của Lucius xứ Patra hay truyện Con lừa của Lucian xứ Samosata) nên Apuleius có đưa vào tác phẩm cả huyền thoại Cupic và Psyche. Huyền thoại này khá dài, chiếm đến ba chương sách lại không liên quan gì đến sự diễn tiến của cốt truyện nên người dịch đã lượt bỏ đi phần này nhằm giúp người đọc tập trung hơn vào các sự kiện chính diễn ra trong tác phẩm. Tuy nhiên trong Con lừa vàng vẫn đầy ắp những câu chuyện truyền kỳ và truyện cười dân gian của nền văn học Hi – La xa xưa.

Bản dịch tiếng Việt Con lừa vàng dựa theo bản tiếng Anh của Roert Graves, đồng thời tham khảo thêm bản dịch Anh của W. Adlington. Người dịch đã nổ lực rất nhiều trong việc chuyển từ một tác phẩm văn học cổ La Mã, lời văn còn nhiều rối rắm phức tạp thành một bản dịch gọn gàng, trong sáng. Giúp người đọc đễ dàng tiếp nhận và tìm đến với ý nghĩa sau cùng của tác phẩm.

Bản dịch Con lừa vàng của dịch giả Nhật Chiêu do nhà xuất bản Phụ Nữ phát hành vào tháng 9/2004, khổ sách gọn đẹp, bìa in bắt mắt. Với những giá trị kể trên, thiết nghĩ đây là một cuộc sách đáng tìm đọc.

 

 

Bài viết cùng tác giả

Danh mục website