Giáo sư Nhà giáo ưu tú Mai Cao Chương, Nguyên Chủ nhiệm Khoa Ngữ văn (1978-1990), Trường Đại học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh (nay là Khoa Văn học, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) đã từ trần vào lúc 3 giờ 30 ngày 6-11-2020 (nhằm ngày 21 tháng 9 năm Canh Tý), thượng thọ 91 tuổi.
Giáo sư Mai Cao Chương sinh năm 1930 tại làng Trường Định, xã Bình Hòa, huyện Bình Khê, tỉnh Bình Định trong một gia đình nhà nho giàu truyền thống văn chương và yêu nước.
Năm 1947, thầy tham gia công tác dạy học Bình dân học vụ tại xã Bình Hoà, huyện Bình Khê. Năm 1950, thầy được chính thức kết nạp Đảng Lao động Việt Nam (Đảng Cộng sản Việt Nam) tại chi bộ xã Bình Hoà.
Kháng chiến chống Pháp kết thúc, năm 1955 thầy tập kết ra Bắc. Năm 1962, thầy tiếp tục đến với giảng đường Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, học Phân ban Văn học Trung Quốc của Khoa Ngữ văn (khoá 1962-1966). Với thành tích học tập xuất sắc, thầy được nhà trường giữ làm cán bộ giảng dạy của Tổ Cổ - Cận - Dân, sau đó được cử làm Phó trưởng Bộ môn.
Sau ngày giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, thầy Mai Cao Chương được phân công vào Đại học Văn Khoa Sài Gòn và tham gia vào Tổ Bộ môn Hán Nôm, sau đó làm Tổ trưởng Tổ bộ môn Ngữ văn Việt Nam.
Năm 1978, Tổ bộ môn Ngữ văn Việt Nam được Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp ra quyết định nâng thành Khoa Ngữ văn Việt Nam, thầy được cử làm Chủ nhiệm Khoa Ngữ văn Việt Nam (Khoa Ngữ văn) cho đến năm 1990. Năm 1984, thầy được phong học hàm Phó giáo sư. Năm 1992, thầy nhận danh hiệu Nhà giáo ưu tú.
Từ những cống hiến không ngừng nghỉ cho sự nghiệp cách mạng qua hai cuộc kháng chiến cứu nước, cùng những đóng góp to lớn trong công tác giáo dục và nghiên cứu khoa học, thầy đã được Hội đồng Nhà nước trao tặng Huân chương Kháng chiến hạng Hai (1984), Huân chương Kháng chiến hạng Nhất (1985), Bằng khen của Bộ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp (1985), Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ (1995).
Với tư cách là nhà nghiên cứu, thầy đã biên soạn chung với các giáo sư Đinh Gia Khánh, Bùi Duy Tân bộ giáo trình nổi tiếng Lịch sử văn học Việt Nam, phần Văn học Việt Nam thế kỷ X - nửa đầu thế kỷ XVIII. Có thể nói cho đến nay đây vẫn là bộ giáo trình dày dặn nhất và có giá trị học thuật cao chưa có bộ giáo trình nào vượt được. Thầy cũng tham gia dịch Thơ Đào Uyên Minh, Quan trường hiện hình ký, Thành thị cô nương, Ngụ ngôn Ê-dốp... cho Thư viện Đại học Tổng hợp. Công trình nghiên cứu và dịch thuật đáng chú ý nhất là tập sách Nguyễn Lộ Trạch - Điều trần và thơ văn (viết chung với Đoàn Lê Giang, NXB KHXH 1996) và bộ tiểu thuyết truyền kỳ Kim cổ kỳ quan (NXB Tổng hợp Đồng Tháp). Với tư cách là nhà quản lý, thầy đã góp phần tạo ra học phong - phong cách học thuật của Khoa - một học phong thiên về học vấn căn bản và liên ngành để dễ thích ứng với nhiều công việc, một học phong thiên về nghiên cứu và sáng tạo. Thầy cũng có những sáng kiến đổi mới quản lý, trong đó đáng chú ý nhất là việc đề xuất một loại hình đào tạo mới mẻ: hệ đại học mở rộng. Từ đó đã dẫn tới chủ trương xây dựng loại hình đại học mở (opening university) ở nước ta. Thầy chú ý xây dựng lực lượng kế thừa: mạnh dạn giữ lại nhiều sinh viên xuất sắc cho Khoa và bồi dưỡng cho họ cả về chính trị lẫn chuyên môn, cũng như khuyến khích, nâng đỡ họ trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Nhiều người trong số đó nay đã có những học vị cao và là những cán bộ chủ chốt của Nhà trường, của Khoa. Thầy Mai Cao Chương là người đã có công đầu trong việc xây dựng truyền thống đoàn kết rất đáng tự hào của Khoa Ngữ văn. Nhờ tinh thần đoàn kết ấy nên đội ngũ cán bộ nhân viên của Khoa, dù từ các nguồn đào tạo, các thế hệ và các khuynh hướng học thuật khác nhau, đã hợp tác và làm việc rất có hiệu quả và có nhiều đóng góp cho xã hội. (PGS.TS. Đoàn Lê Giang, Trưởng khoa Văn học (2007-2018), Trường Đại học KHXH&NV-ĐHQG HCM) |
Trong những tháng ngày hưu trí, thầy vẫn dõi theo các hoạt động của Khoa, Nhà trường, góp thêm tinh thần động viên các đồng nghiệp và các học trò hiện đang công tác. Những lần chúng tôi đến thăm thầy trong dịp lễ tết, thầy thường kể cho chúng tôi nghe về những ngày tháng tập kết ở miền Bắc, còn chúng tôi lại thường hay nói về những giờ giảng dạy đầy tính thiền của thầy, rồi lại cùng nhau cười vui. Nhân hứng thầy còn đọc cho chúng tôi nghe bài thơ chữ Hán thầy làm (tập theo bài thơ Đường Độ Tang Càn của Giả Đảo) để nói lên cái tình cảm yêu quý và gắn bó với vùng đất nơi thầy trải qua:
Tập kết Long Thành nhị thập sương,
Quy tâm nhật dạ ức Nam phương.
Nhất triêu phản độ Hiền Lương thuỷ,
Khước vọng Long Thành thị cố hương.
(Tập kết Long Thành hai chục sương,
Đêm ngày thương nhớ đất Nam phương.
Sáng nay qua bến Hiền Lương ấy,
Chợt tưởng Long Thành là cố hương.)
Hôm nay thầy đã đi xa. Chúng con - các thế hệ học trò của thầy, thành kính thắp nén tâm hương để tiễn biệt. Nguyện cầu anh linh thầy vẫn luôn an nhiên tự tại nơi cõi vĩnh hằng.
Khoa Văn học