Ngày 28/10, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQG TPHCM) cùng Trường Đại học Thủ Dầu Một và Viện Văn học tổ chức Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Những vấn đề văn học và ngôn ngữ Nam bộ”.
Quang cảnh Hội thảo. (Ảnh: TTXVN)
Hội thảo thu hút gần 300 giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ khoa học, tiến sĩ là các nhà nghiên cứu, giảng dạy, lí luận và phê bình về Văn học và Ngôn ngữ nổi tiếng, cùng lãnh đạo các Trường, Viện và toàn thể cán bộ, giảng viên, sinh viên khoa Ngữ văn Trường Đại học Thủ Dầu Một tham dự.
Trải qua hơn 300 năm hình thành và phát triển, Nam bộ đã trở thành một vùng văn hóa có nhiều thành tựu rực rỡ và đặc sắc. Điều ấy thể hiện đậm nét trong lĩnh vực văn học và ngôn ngữ ở Nam bộ.
Từ cuối thế kỷ XIX văn học dân gian, văn học Hán – Nôm Nam bộ, đã được bước đầu nghiên cứu và giới thiệu qua các công trình của Trương Vĩnh Ký, Huỳnh Tịnh Của, Trương Minh Ký.
Suốt trong thế kỷ XX, nhiều thế hệ các nhà nghiên cứu đã tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về văn học và tiếng Việt ở Nam bộ. Trước năm 1945 có các nhà nghiên cứu Lê Quang Chiểu, Võ Sâm, Lê Sum, Ca Văn Thỉnh, Phan Văn Hùm, Đông Hồ, Trần Trung Viên, Vũ Ngọc Phan...
Từ 1954 - 1975 ở miền Nam có Phạm Thế Ngũ, Nam Xuân Thọ, Thái Bạch, Bùi Đức Tịnh, Nguyễn Văn Y, Nguyễn Văn Hầu, Phạm Việt Tuyền, Nguyễn Văn Sâm, Nguyễn Văn Xuân, Nguyễn Văn Trung, Nguyễn Khuê…; ở miền Bắc có nhóm Lê Quý Đôn, Lê Thước, Ca Văn Thỉnh, Bảo Định Giang, Thạch Phương, Trần Hữu Tá…
Sau 1975 nhiều nhà nghiên cứu trước đó vẫn tiếp tục tìm hiểu về văn học Nam Bộ, đồng thời cũng có thêm nhiều nhà nghiên cứu mới như: Nguyễn Đình Đầu, Nguyễn Quảng Tuân, Nguyễn Huệ Chi, Nguyễn Thị Thanh Xuân (nhà nghiên cứu Hán - Nôm), Nguyễn Thị Thanh Xuân (nhà phê bình văn học hiện đại), Lê Giang (nhà sưu tầm văn học dân gian), Trương Minh Đạt, Hồ Sĩ Hiệp, Hoài Anh, Nguyễn QuyếtThắng, Võ Văn Nhơn, Huỳnh Ngọc Trảng, Cao Tự Thanh, Đoàn Lê Giang, Nguyễn Hữu Sơn…
Để có cơ hội công bố những nghiên cứu mới nhất, thảo luận những vấn đề còn chưa thống nhất và tiếp tục chặng đường phía trước với nguồn lực mới, Ban Tổ chức Hội thảo đã nhận được gần 200 bản đăng ký cũng như toàn văn báo cáo của các nhà nghiên cứu từ nhiều trường đại học, viện nghiên cứu, cơ quan, trường phổ thông ở khắp 3 miền đất nước.
Trên cơ sở đó, Ban biên tập Hội thảo đã lựa chọn ra 123 báo cáo, bàn tập trung về chủ đề Hội thảo để trình bày ở 6 tiểu ban của Hội thảo: Tiểu thuyết lịch sử và dịch văn học; Văn học dân gian Nam Bộ; Văn học Hán - Nôm Nam Bộ; Văn học quốc ngữ Nam Bộ từ cuối thế kỷ đến 1945; Văn học Nam Bộ sau 1945; Tiếng Việt ở Nam Bộ.
Tiểu ban Tiểu thuyết lịch sử và dịch văn học, các báo cáo tập trung vào trình bày những vấn đề lý thuyết của thể tài tiểu thuyết lịch sử, đặc điểm và giá trị của tiểu thuyết lịch sử Nam Bộ như: Phan Yên ngoại sử tiết phụ gian truân của Trương Duy Toản, Nam cực tinh huy của Hồ Biểu Chánh, bộ ba tiểu thuyết lịch sử Nam Kỳ của Tân Dân Tử…
Về dịch văn học, các báo cáo tập trung vào việc giới thiệu những tình hình tư liệu và nghiên cứu văn học dịch giai đoạn đầu tiên, Trương Minh Ký và Truyện ngụ ngôn của La Fontaine, các tiểu thuyết phóng tác của Hồ Biểu Chánh…
Tiểu ban Văn học dân gian Nam Bộ, các báo cáo đi vào nghiên cứu những vấn đề tổng thể của văn học dân gian vùng: miền Đông Nam Bộ, miền Tây Nam Bộ; văn học dân gian tộc người: Khmer, Chăm, Hoa; các tiểu thể loại văn học dân gian và một số tác phẩm cụ thể như: ca dao dân ca, truyện cổ tích, truyền thuyết, tân cổ giao duyên, truyện Tấm Cám ở Nam Bộ…
Tiểu ban Văn học Hán - Nôm Nam Bộ, các báo cáo tập trung nghiên cứu những vấn đề tổng quát của văn học Hán - Nôm Nam Bộ như: vấn đề phân kỳ, chia các giai đoạn văn học, các thể tài, các vấn đề của văn học Hán - Nôm Nam Bộ như: thơ Nôm Đường luật, thơ trào phúng, truyện thơ Nôm, kịch bản tuồng, cuộc bút chiến Phan Văn Trị và Tôn Thọ Tường, vấn đề chuyển thể tác phẩm Kim Thạch kỳ duyêncủa Bùi Hữu Nghĩa, những vấn đề liên quan đến tác phẩm kỳ lạ: Kim cổ kỳ quan của Nguyễn Văn Thới…
Thông báo về tình hình sưu tập và công bố tư liệu Hán - Nôm mới là vấn đề được quan tâm nổi bật ở tiểu ban Hán - Nôm qua các báo cáo về tư liệubi ký, đối liên, văn tế…
Tiểu ban Văn học quốc ngữ Nam Bộ từ cuối thế kỷ đến 1945 được sự quan tâm nhiều nhất, với số lượng báo cáo được chọn chiếm đến 1/3 tổng số tham luận gửi đến. Các tham luận tập trung vào 3 vấn đề:
- Những vấn đề chung về văn học quốc ngữ Nam Bộ: giá trị và đặc điểm qua quá trình vận động của văn học Quốc ngữ Nam Bộ, nguyên nhân bị lãng quên trong thời gian dài của văn học Nam Bộ…
- Giới thiệu các phong trào văn học, các thể tài, các văn nhóm của văn học Quốc ngữ Nam Bộ: Thơ ca Minh tân, truyện ngắn giai đoạn đầu tiên, văn học tôn giáo trên Nam Kỳ địa phận, du ký, văn học thiếu nhi, vấn đề chủ nghĩa hiện thực, và hàng loạt các văn nhóm hình thành xung quanh các tờ báo như: Nông cổ mín đàm, Công luận báo, Phụ nữ tân văn, Tiểu thuyết Nam Kỳ…
- Giới thiệu, đánh giá và định vị những tác giả, tác phẩm nổi bật như: Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Trọng Quản, Hồ Biểu Chánh, Phan Khôi, Sơn Vương, Trần Huy Liệu, Trúc Hà, Phạm Văn Hạnh, Kiều Thanh Quế…Các tác phẩm: Giọt máu chung tình của Tân Dân Tử, Người vợ hiền của Nguyễn Thới Xuyên, Hòn máu bỏ rơi của Phan Huấn Chương…
Tiểu ban Văn học Nam Bộ sau 1945 các vấn đề có vẻ tản mát hơn, tuy nhiên cũng tập trung vào 4 vấn đề:
- Những vấn đề chung của văn học vùng theo từng giai đoạn: giá trị và đặc điểm văn học Nam Bộ 1930-1945, văn học miền Đông Nam Bộ, văn học miền Tây Nam Bộ, văn học Hà Tiên…
- Các tác giả và tác phẩm văn học Kháng chiến chống Pháp: Tam Ích, Ca Văn Thỉnh, Huỳnh Văn Nghệ, Bình Nguyên Lộc, Lưu Quý Kỳ, Tô Nguyệt Đình, Thẩm Thệ Hà, Trang Thế Hy…
- Các văn nhóm, các tác giả văn học yêu nước, tiến bộ từ sau 1954: báo Nhân loại, thơ ca dấn thân, nhà văn-dịch giả Diễm Châu…
Tiểu ban Tiếng Việt ở Nam Bộ các báo cáo tập chung vào 2 chủ đề lớn:
- Những vấn đề chung về giao lưu, tiếp xúc ngôn ngữ ở Nam Bộ
- Tập trung nhất là bàn về phương ngôn Nam Bộ: các vấn đề về từ vựng, ngữ âm, địa danh, tiếng lóng, thành ngữ, tục ngữ…khảo sát qua những tác phẩm văn học cụ thể.
Có thể thấy chưa bao giờ những vấn đề văn học và ngôn ngữ Nam Bộ được quan tâm rộng rãi, trình bày nhiều vấn đề chuyên sâu trên cơ sở tài liệu mới mẻ, có độ tin cậy cao như ở hội thảo này.
Chúng tôi nhớ Hội thảo về văn học Nam Bộ tổ chức 10 năm trước ở Trường ĐH KHXH&NV TPHCM chỉ có một số nhà nghiên cứu chuyên sâu ở Viện Văn học, Trường ĐH KHXH&NV TPHCM, Viện KHXH vùng Nam Bộ và một vài cá nhân ở TPHCM và Đồng bằng Sông Cửu Long.
15 năm trước cũng có Hội thảo về văn học Nam Bộ cũng được tổ chức ở trường ấy, thù văn học ngôn ngữ Nam Bộ chỉ là câu chuyện của mấy nhà chuyên môn này. Có thể coi Hội thảo kỳ này như là “đại hội” của các nhà nghiên cứu về văn học và ngôn ngữ Nam Bộ trong cả nước.
Báo cáo đề dẫn Hội thảo, PGS.TS Đoàn Lê Giang (Khoa Văn học và Ngôn ngữ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – ĐHQG TPHCM) cho biết: Trong “Hội thảo Những vấn đề Văn học và Ngôn ngữ Nam Bộ”, các đại biểu tập trung thảo luận 4 vấn đề lớn nhất:
1. Đánh giá các tư liệu mới phát hiện, sưu tầm về văn học Nam Bộ: văn học dân gian, văn học Hán - Nôm, văn học Quốc ngữ cuối thế kỷ XIX-đầu thế kỷ XX… về độ tin cậy, ý nghĩa và giá trị của chúng.
2. Phân tích phong cách, đánh giá, định vị các tác giả văn học Nam Bộ trong quá trình hiện đại hóa văn học Nam Bộ cũng như cả nước.
3. Tìm ra quy luật phát triển của văn học Nam Bộ; những giá trị,đặc điểm của văn học Nam Bộ, biểu hiện sự đa dạng trong thống nhất chung với các vùng miền khác trong cả nước; vai trò, vị trí của văn học Nam Bộ so với nền văn học chung, thống nhất của dân tộc.
4. Đặc điểm của tiếng Việt ở Nam Bộ: những nét thú vị, độc đáo, những vấn đề đặt ra trong việc nghiên cứu tiếp xúc ngôn ngữ và giảng dạy tiếng Việt ở địa bàn Nam Bộ.
Được biết, đây là hội thảo khoa học quốc gia đầu tiên bàn về “Những vấn đề Văn học và Ngôn ngữ Nam Bộ” có quy mô lớn nhất, những vấn đề được thảo luận khá rộng lớn, sâu sắc, với nhiều phát hiện mới có giá trị, đặt nền tảng cơ sở để giới nghiên cứu, lí luận, phê bình Văn học và Ngôn ngữ cả nước tiếp tục làm rõ hơn nữa…