Viện Văn học
Phó Giáo sư Tiến sĩ Phạm Tú Châu – nguyên cán bộ nghiên cứu Viện Văn học, nguyên hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, nguyên hội viên Hội Nhà văn Hà Nội, sau một thời gian ngắn trở bệnh đột ngột, mặc dù đã được các bác sĩ, thầy thuốc Bệnh viện Hữu nghị tận tình cứu chữa, được gia đình hết lòng chăm sóc, nhưng do tuổi cao, sức yếu, Phó Giáo sư đã tạ thế hồi 14 giờ 19 phút ngày 23/3/2017 (tức ngày 25 tháng Hai năm Đinh Dậu), hưởng thọ 83 tuổi.
***
PGS Phạm Tú Châu sinh ngày 20/9/1935 tại thị xã Thái Bình. May mắn được trưởng thành trong một gia đình có nề nếp, trọng tri thức và đạo nghĩa, nên dù là phận gái, rồi trưởng thành trong những năm tháng không bình yên, bà Phạm Tú Châu vẫn được hai cụ thân sinh cho đi học từ tiểu học đến trung học. Hoà bình lập lại, năm 1954, bà được nhà nước cho sang học tại trường phiên dịch thuộc khu học xá Nam Ninh (Trung Quốc). Tốt nghiệp vào năm 1955, bà được giữ lại làm cán bộ phiên dịch cho đến tháng 8 năm 1958. Trở về nước, bà Phạm Tú Châu tiếp tục làm công việc dịch thuật cho Tiểu ban Giáo dục và Ban Văn giáo của Trung ương Đảng. Từ tháng 8 năm 1959 bà chuyển về công tác tại Viện Văn học và làm việc tại đây cho đến ngày về nghỉ chế độ, tháng 11 năm 1999.
Trong 40 năm công tác tại Viện Văn học, trải qua nhiều công việc khác nhau, từ dịch tư liệu đến nghiên cứu văn học Trung Quốc, nghiên cứu văn học Việt Nam cổ cận đại, biên tập viên tạp chí Văn học, nhận bằng Tiến sĩ, học hàm Phó Giáo sư, được giao nhiệm vụ làm Phó ban Văn học Việt Nam Cận đại… PGS Phạm Tú Châu đã chứng tỏ, khi có niềm đam mê và nỗ lực bền bỉ, thì có thể gặt hái được hoa thơm trái ngọt.
Trong di sản để lại của nhà nghiên cứu Phạm Tú Châu có tiểu luận "Đi giữa đôi dòng". Tựa sách ấy có lẽ rất được bà tâm đắc, bởi nó phản ánh vô cùng chính xác đóng góp của bà.
Cuốn sách "Đi giữa đôi dòng" là tập hợp những bài viết của nhà nghiên cứu Phạm Tú Châu về văn học Việt Nam và Trung Hoa. Cùng với chuyên luận "Hoàng Lê nhất thống chí: văn bản, tác giả và nhân vật", đây chính là thành quả nghiên cứu tập trung nhất của bà. Ở phạm vi này, PGS Phạm Tú Châu bộc lộ rõ sở trường của mình là khảo cứu, đọc sâu văn bản, phân tích tinh tế, tỉ mỉ, nghiêm túc.
Không chỉ là nhà nghiên cứu vững vàng, với vốn chữ Hán cả cổ và hiện đại, bà Phạm Tú Châu trở thành dịch giả của cả hai mảng tác phẩm: Trung Hoa và Việt Nam. Trong số đó, bộ "Thơ văn Lý-Trần" mà bà là một dịch giả được coi là công trình có giá trị hàng đầu trong kho tư liệu thành văn cổ đại Việt Nam. Bản dịch tiểu thuyết "Gót sen ba tấc" của bà được nhận giải thưởng dịch của Hội nhà văn năm 1998.
Với văn học Trung Hoa, dịch giả Phạm Tú Châu cũng thành thạo cả hai mảng tác phẩm cổ và kim. Là dịch giả tác phẩm, bà cũng là dịch giả các công trình nghiên cứu. Thuần thục ngôn ngữ, có tri thức văn hoá, tinh tế trong ngôn từ,… đã đem lại cho bà sự yêu thích, tin tưởng và tôn trọng của độc giả, của đồng nghiệp.
“Đi giữa đôi dòng” còn khẳng định vai trò cầu nối của dịch giả - nhà nghiên cứu Phạm Tú Châu giữa đời sống sáng tác và nghiên cứu Việt Nam với bên ngoài. Tên tuổi PGS Phạm Tú Châu vượt ra khỏi Viện Văn học, trở nên quen thuộc với các sinh hoạt của Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Viện nghiên cứu Văn hoá, với sinh hoạt của hai hội nghề nghiệp đặc biệt quan trọng trong đời sống văn học Việt Nam đương đại là Hội nhà văn Việt Nam và Hội Nhà văn Hà Nội. Và ở ngoài biên giới quốc gia, dịch giả – nhà nghiên cứu Phạm Tú Châu là đồng nghiệp gần gũi và được quý trọng của nhà Trung Quốc học hàng đầu người Nga – cố Viện sĩ Boris Riftine, của nhà sưu tầm, nghiên cứu thư tịch nổi tiếng người Đài Loan – Giáo Sư Trần Ích Nguyên, của các nhà Việt Nam học tại Trung Hoa, hoặc của các tác giả văn học hiện đại thuộc thế giới nói tiếng Trung…
Điều đặc biệt hơn là, sức làm việc “giữa đôi dòng” ấy của PGS Phạm Tú Châu vẫn tiếp tục phi thường, ngay cả khi đã nghỉ hưu. Chỉ vừa mới đây, đúng dịp kỷ niệm 250 năm năm sinh đại thi hào Nguyễn Du, PGS Phạm Tú Châu ở độ tuổi bát tuần vẫn đóng góp vào sự kiện văn hoá lớn này công trình dịch thuật và nghiên cứu, là cuốn sách "Kim Vân Kiều lục". Thậm chí, trước hôm nhập viện, trên bàn làm việc của bà là hơn phân nửa bản dịch bộ Lịch sử văn học Đài Loan; và trong tâm nguyện của bà vẫn còn một mong ước mà giờ đây mãi mãi dang dở, đó là biên soạn một cuốn từ điển về các nhân vật trong tác phẩm "Hoàng Lê Nhất thống chí" – như một tiếp nối của công trình nghiên cứu đã đem lại học vị Tiến sĩ cho nhà nghiên cứu Phạm Tú Châu hơn 30 năm trước.
Là một người phụ nữ Việt truyền thống, PGS Phạm Tú Châu không chỉ là niềm tự hào của gia đình và họ tộc về những thành tựu khoa học mà còn là một thành viên được cả họ tộc yêu mến, quý trọng. Di sản tiểu thuyết trinh thám độc đáo, có vị trí đặc biệt quan trọng trong lịch sử thể loại này ở Việt Nam nhưng bị thời gian và thiên kiến một thời che lấp, bỏ rơi của nhà văn Phạm Cao Củng đã được chính người cháu ruột Phạm Tú Châu đưa trở lại cho độc giả hôm nay và cho cả lịch sử văn học Việt Nam.