Nhiều chuyên gia nhận định "Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian" của Ocean Vuong có chi tiết về giới tính, tình dục nhưng không phải "sách khiêu dâm".
Hôm 2/5, bài đăng trong nhóm phụ huynh các trường quốc tế gây xôn xao với nội dung một người mẹ phản ánh có con - học lớp 11 tại trường Quốc Tế TP HCM, ISHCMC - được giáo viên phát cuốn Một thoáng ta rực rỡ nhân gian (bản tiếng Anh: On Earth We're Briefly Gorgeous), của tác giả Mỹ gốc Việt Ocean Vuong, để đọc.
Khi đọc cùng con, phụ huynh bất bình vì sách chứa nội dung "khiêu dâm", miêu tả cảnh quan hệ tình dục của hai nam thiếu niên, có thể khiến con chị bị "đầu độc về mặt tinh thần".
Bìa bản tiếng Việt của tác phẩm "On Earth We're Briefly Gorgeous", 304 trang, người dịch: Khánh Nguyên. Khi phát hành trong nước năm 2022, tác phẩm tạo "cơn sốt", tái bản sau một tháng. Ở lễ trao giải Sách hay 2022, bản dịch tiếng Việt thắng hạng mục sách Văn học. Ảnh: Quế Chi
Tối cùng ngày, ISHCMC cho biết thu hồi 19 sách và đang đánh giá, xem xét quy trình tác phẩm được giới thiệu cho học sinh. Theo đại diện ISHCMC, cuốn này và tác giả Ocean Vuong thuộc danh mục đọc tham khảo, gồm nhiều ngôn ngữ, kể cả tiếng Việt, do Chương trình Tú tài Quốc tế (IB) giới thiệu.
Hiện, tiểu thuyết Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian được phát hành tại Việt Nam. Theo nhiều chuyên gia, sách có chi tiết nhạy cảm ở đoạn viết về nhân vật Chó Con và người bạn trai Trevor khám phá cơ thể của cả hai trong mối tình đồng giới. Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên - thành viên hội đồng xét giải Sách Hay 2022, sự kiện vinh danh tác phẩm này ở hạng mục sách văn học - cho rằng chi tiết nhạy cảm chưa nói hết tinh thần tác phẩm. Sách gồm nhiều mẩu chuyện nhỏ, xen kẽ với những đoạn trữ tình ngoại đề, triết lý và thơ ca, về cuộc di cư dài từ làng quê Việt Nam sang đất Mỹ của ba thế hệ. "Sách mang giá trị nhân văn, không khiêu dâm", ông Nguyên nói.
Còn theo tiến sĩ văn học Hồ Khánh Vân (Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TP HCM), sự chật vật trong cuộc sống được tác giả mô tả qua mối quan hệ giới tính và trải nghiệm tính dục. "Không phải sách nào có chi tiết về tình dục thì đều là sách khiêu dâm", Hồ Khánh Vân cho biết.
Thạc sĩ lý luận văn học Nguyễn Đình Minh Khuê cho rằng nội dung sách chưa hợp với lứa tuổi dưới 16. "Nhưng các bạn lớp 11 thì đã trên 16 tuổi, nên việc đưa cuốn sách vào danh mục tham khảo không hẳn là không được. Chưa kể, không phải cứ nhắc đến chuyện chăn gối là đồi trụy. Cùng nói về vấn đề thân xác, nhục cảm, song giữa đồi trụy và nghệ thuật có những lằn ranh rõ ràng", ông Khuê nói.
Dù vậy, một số nhà nghiên cứu cho rằng trường học cần cân nhắc chọn sách phù hợp với đối tượng bạn đọc, nhất là học sinh. Theo tiến sĩ Đào Lê Na, trước khi phổ biến, nhà trường nên có lưu ý để học sinh hiểu vì sao những đoạn trích trong tác phẩm cần thiết cho việc học và thưởng thức văn chương.
Với sách có những đoạn miêu tả nhạy cảm về tình dục, học sinh cần được chuẩn bị kiến thức, tâm lý để tiếp cận, có quyền chọn đọc hoặc không đọc.
Trường có thể tổ chức buổi hướng dẫn cách đọc, tiếp cận sách văn học trước khi giới thiệu tác phẩm cho học sinh, để các em có đủ lý luận, tư duy tìm hiểu, cảm nhận và phân tích giá trị tác phẩm. Ngoài ra, nếu sách được dùng giảng dạy ở trường quốc tế, học sinh nên đọc bản tiếng Anh, có thể đối chiếu tiếng Việt nếu cần.
Trong quá trình là học giả thỉnh giảng tại Mỹ, Đào Lê Na nhận thấy nhiều độc giả đánh giá ngôn ngữ văn chương của Ocean Vuong giàu chất thơ. Việc đọc sách của học sinh Mỹ đa dạng, ít bị giới hạn thể loại, đề tài. Trong đó, một số tác phẩm phân loại theo độ tuổi để học sinh được lựa chọn. Còn khi đưa sách vào môi trường học đường tại Việt Nam cần được cân nhắc, chuẩn bị về nhiều mặt."Hiện không có quá nhiều sách viết về đề tài người đồng tính nhập cư từ góc nhìn của một người trong cuộc như Ocean Vuong. Độc giả, đặc biệt là người yêu thích, nghiên cứu văn học, có thể tham khảo tác phẩm của Ocean Vuong, do sách thể hiện tinh thần đương đại của văn chương", Đào Lê Na nói.
Nhà văn, nhà nghiên cứu Nhật Chiêu nhận định việc tiêu chí phân loại sách còn phức tạp và chưa cụ thể hóa, dẫn đến tình trạng từ xưa đến nay, trẻ em lén đọc sách không phù hợp lứa tuổi. Nguyên nhân đến từ phía cha mẹ không có thời gian quan sát con, còn trẻ em không biết cách chọn sách cho mình. "Cha mẹ nên chọn sách, cổ vũ thói quen đọc sách của con. Nếu phụ huynh không biết thì nên tìm đến các thầy cô, chuyên gia văn học để tìm những cuốn sách chất lượng", nhà văn cho biết.
Ngoài ra, việc phân loại sách theo độ tuổi cần thiết cho độc giả. Tiến sĩ Hồ Khánh Vân cho biết khác với văn học, điện ảnh được phân loại theo độ tuổi và đối tượng khán giả một cách khá rõ ràng thành phim P, 13+, 16+, 18+, C-, K-. Khi nhìn vào phân loại phim, người xem có thể tự định hướng và chọn tác phẩm phù hợp với mình.
Còn sách phát hành trong nước được phân loại theo thể loại (thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết, tản văn), nội dung (tâm lý xã hội, trinh thám, phiêu lưu, khoa học viễn tưởng) và theo đối tượng khán giả, không cụ thể độ tuổi (thiếu nhi, tuổi mới lớn, người lớn). Các tác phẩm chứa đựng yếu tố kinh dị, tính dục, bạo lực chưa phân loại rõ ràng, dễ gây ra sự nhập nhằng cho người đọc khi lựa chọn.
"Bộ Giáo dục đang áp dụng, nhiều bộ sách giáo khoa với chủ trương và định hướng phát triển văn hóa đọc, việc giới thiệu sách tham khảo đáng được khuyến khích trong bối cảnh này. Và khi giáo viên chọn sách để giới thiệu cho học sinh thì cần có hệ thống tiêu chí chọn sách phù hợp từng đối tượng. Đồng thời, các cơ quan quản lý xuất bản ở Việt Nam có thể nghĩ đến một hệ thống phân loại sách rõ ràng hơn, nhất là các sách có các yếu tố tính dục, bạo lực để người đọc dễ lựa chọn", tiến sĩ nói.
Ocean Vuong, tên tiếng Việt là Vương Quốc Vinh, 36 tuổi, là nhà thơ, tiểu thuyết gia. Anh sinh ra ở TP HCM, lớn lên tại Hartford, Connecticut (Mỹ). Năm 2016, tập thơ đầu tay Night Sky With Exit Wound đoạt giải T.S Eliot. Cuốn tiểu thuyết đầu tay của anh, On Earth We're Briefly Gorgeous, xuất bản năm 2019 và sắp được hãng A24 chuyển thể thành phim.
Bản tiếng Anh nằm trong danh sách 10 cuốn sách hay về tình cảm gia đình của The Guardian. Lauren Puckett-Pope, phó tổng biên tập tạp chí Elle đánh giá là một trong 15 tiểu thuyết hay nhất năm 2022. Bà cho biết đọc hết cuốn sách trong một chiều hè và sau đó liên tục suy ngẫm về nỗi đau, sự kiên cường nhân vật đã trải qua. Lauren cho rằng độc giả nên nghiền ngẫm cuốn sách, nhất là những bài thơ tác giả viết.
Theo đài NPR, ngôn ngữ của tác giả bay bổng khi viết về cái đẹp, sự sinh tồn và tự do. Ocean Vuong khẳng định mình và mẹ không phải được sinh ra từ chiến tranh như chính anh nghĩ bấy lâu, mà là "từ cái đẹp".
Quế Chi - Hà Thu
Nguồn: VnExpress, ngày 03.5.2024.
