Do nhiều lý do khác nhau, sông nước và những thực thể liên quan đến sông nước (từ đây gọi tắt là sông nước) có một vai trò to lớn trong đời sống tinh thần và vật chất của người Việt. Theo tri nhận quan, trong tư duy của con người, thực thể nào gần gũi nhất thì xuất hiện trước nhất, gần gũi nhất thì xuất hiện nhiều nhất và gần gũi nhất thì có tầm tác động lớn nhất.
Với tư cách là chủ thể tri nhận, con người thường phóng chiếu hình bóng của chính mình lên môi trường sông nước, hẳn nhiên, qua tương tác, môi trường ấy không thể không ngược chiếu lại chính con người và xã hội. Nói cách khác, thông qua những trải nghiệm có tính tương tác, con người thường dùng những hiểu biết, những kinh nghiệm từ chính bản thân mình, từ người khác, từ môi trường xung quanh, bằng con đường dùng một miền ý niệm, thường có tính vật chất, cụ thể, dễ quan sát và có tầm hiểu biết nhiều hơn để nhận thức một miền ý miền niệm khác, thường là phi vật chất, trừu tượng, khó quan sát và hiểu biết ít hơn. Có thể tìm thấy nhiều cách phạm trù hóa và ý niệm hóa rất thú vị, kết quả của sự ánh xạ từ Con Người – Môi Trường Sông Nước và ngược lại trong tiếng Việt.
Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng, các công trình về ẩn dụ tri nhận trong tiếng Anh đến nay chỉ tập trung nghiên cứu các phóng chiếu xuôi, còn theo chiều hướng ngược lại, thành tựu chưa nhiều. Nói rõ hơn, ngoài một số tri nhận nghiệm thân, hiểu theo nghĩa rộng, mang tính phổ niệm được phát hiện và đúc kết khá đa dạng, dấu ấn của môi trường vật chất văn hóa công nghiệp phương Tây kiểu như các ẩn dụ Thời gian là vàng bạc, Sức lao động là hàng hóa, Giá trị là tiền bạc, Giao thông là nước…, đặc biệt môi trường thiên nhiên, chăn nuôi gia súc, sản xuất công nghiệp chưa được phân tích nhiều, trong khi đó, trong tiếng Việt có nhiều khả năng môi trường vật chất nông nghiệp, sông nước, cỏ cây, núi đồi, đèo dốc… là những miền nguồn khá phong phú để kiến tạo nên miền đích, gần đây đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu.
Bài viết này, xuất phát từ kho tàng tri thức dân gian, cố gắng nhận diện thêm một số đặc điểm nổi trội trong tri nhận sông nước của người Nam Bộ (NB).
Trong nhận thức của chúng tôi, đây là một vấn đề không đơn giản, bởi tính thống nhất trong tâm lý dân tộc của người Việt là khá cao, những mô tả ở sau, chủ yếu dựa vào mức độ thể hiện các đặc điểm có phần đậm hơn so với các vùng khác, chứ hoàn toàn không căn cứ vào thế đối lập có/không.
