Nhà nghiên cứu, nhà giáo Nguyễn Khuê những năm gần đây đã soạn và công bố nhiều công trình học thuật có giá trị cao, trong đó có công trình vốn là thành quả biên soạn từ lâu, được chỉnh sửa, bổ sung và xuất bản, có công trình soạn mới hoàn toàn. Quyển sách Khổng Tử, chân dung, học thuyết và môn sinh của thầy là công trình được biên soạn công phu, xuất bản vào giữa năm 2012. Quyển sách dày 744 trang, bìa cứng, được in rõ ràng và chính xác từng chi tiết, trình bày đúng quy cách một công trình khoa học. Những lỗi thường thấy về chữ Hán hay ngoại ngữ khác trong các sách có trích dẫn tiếng nước ngoài đều không tìm thấy ở đây. Được như vậy là nhờ bản thảo vi tính do chính tay thầy thực hiện. Danh mục tài liệu tham khảo được xếp thứ tự, gồm các thứ tiếng Việt, Hán, Pháp, Anh, gồm thâu nhiều nguồn tài liệu phong phú, đa dạng, đặc biệt là có nhiều tài liệu quý hiếm xuất bản trong nước và ngoài nước những năm gần đây, nhờ đó cập nhật được thông tin khoa học mới mẻ về các vấn đề quan tâm. Cuối sách còn có 2 bảng Sách dẫn rất công phu, nhờ đó người đọc dễ dàng tra cứu các trích đoạn từ Luận ngữ và tên các nhân vật được đề cập trong sách. Việc trình bày sách là một mẫu mực về hình thức một công trình khoa học.
Về nội dung, như tên gọi của nó, quyển sách có 3 phần: Phần I- Chân dung Khổng Tử, Phần II - Học thuyết Khổng Tử, Phần II - Môn sinh của Khổng Tử. Trong mỗi phần có nhiều chương mục theo từng mảng chủ đề, trình bày khúc chiết. Đây là công trình biên khảo về Khổng Tử và Nho giáo có hệ thống. Những vấn đề liên quan, kể cả những điều còn nghi vấn, đều được khảo cứu cẩn thận và đưa ra những nhận xét xác đáng. Nhiều khái niệm, phạm trù triết học cổ Trung Quốc được giải thích căn cứ trên sách kinh điển của Nho gia, và còn được tham khảo cách giải thích, cách hiểu của các học giả phương Tây, các học giả lớn của Trung Quốc lục địa và Đài Loan hiện nay, cung cấp cho người đọc có thêm căn cứ để nắm bắt vấn đề một cách khách quan và toàn diện. Nhiều trích dẫn từ sách kinh điển, sách tham khảo đều ghi nguồn đầy đủ, cẩn thận.
Phần I viết về chân dung Khổng Tử, có 4 chương: một là Thời Xuân thu và hoàn cảnh chính trị nước Lỗ, hai là Truyện Khổng Tử, ba là Nhân cách của Khổng Tử, bốn là Nhà giáo dục. Nội dung các chương bàn đến đều rất phong phú và thú vị.
Phần II viết về học thuyết Khổng Tử, có 8 chương. Các thuật ngữ cốt lõi trong hệ thống thuật ngữ của học thuyết Khổng Tử như "Đạo, Nhân, Hiếu, Lễ, Trung thứ, Quân tử, Quỷ thần, Trời, Mệnh trời" đều được làm sáng tỏ thông qua các cuộc đối đáp giữa Khổng Tử và môn sinh. Một số thuật ngữ, khái niệm lâu nay tồn tại với nhiều cách hiểu khác nhau, nay đã được tác giả đưa ra thảo luận và đúc kết trên cơ sở nhiều ý kiến của các học giả đời sau trên thế giới. Đúc kết của tác giả không võ đoán, không xuất phát từ định kiến có sẵn, mà luôn có tính khách quan, có cứ liệu. Đó là việc làm khoa học, định hướng cho người đọc có cái nhìn đúng đắn về đối tượng nghiên cứu vốn rất phức tạp lâu nay.
Phần III viết về môn sinh của Khổng Tử, có 2 chương. Tương truyền, Khổng Tử có đến 3000 học trò, và trong số đó có 72 bậc hiền. Qua khảo cứu, tác giả cho thấy danh sách các bậc hiền vượt qua con số 72. Tuy vậy, chỉ có 34 người trong số họ được nói đến trong Luận ngữ. Tác giả qua cứ liệu sách Luận ngữ dựng lên lược truyện 34 môn sinh này theo thứ tự abc tên của họ cho người đọc tiện tra cứu. Qua đó, người đọc có thể biết được đức độ và ngôn ngữ của họ, biết bậc nào được Khổng Tử đánh giá cao, ảnh hưởng không ít đến đời sau…
Cuối cùng là phần Tổng kết. Tác giả phân tích và nhấn mạnh một số ý chính, khái quát về con người và học thuyết của Khổng Tử.
Tóm lại, quyển Khổng Tử, chân dung, học thuyết và môn sinh của thầy Nguyễn Khuê là một công trình khảo cứu nghiêm túc, một công trình khoa học được thực hiện rất công phu. Cuốn sách là một tài liệu tham khảo đáng tin cậy cho những ai quan tâm, nhưng trước hết là thầy cô các chuyên ngành khoa học xã hội, học viên và nghiên cứu sinh các chuyên ngành Văn học, Hán Nôm, Triết học, Sử học. Nhiều nhận định và khám phá mới mẻ được tìm thấy ở đây (chẳng hạn: tác phẩm của Khổng Tử được lưu truyền chỉ có kinh Xuân thu).
Xin trân trọng giới thiệu quyển sách quý này với quý bạn đọc.
