Số là tôi có đọc trên báo vài nhận xét của GS Mai Văn Hai về vấn đề lẫn lộn phát âm n và l, tôi rất thích cách nhìn này và xin được thêm vào vài nhận xét cá nhân:
Mai Văn Hai (viện Xã Hội Học) về vấn đề lẫn lộn n-l - trích từ trang này
http://chuanoingong.wordpress.com/2012/12/29/muon-hoi-nhap-phai-phat-am-chuan-khong-noi-ngong/
“N” và “L” có quan trọng gì đâu (?!)
Theo tôi, “n” hay “l” có quan trọng gì đâu, cứ để cho người ta nói theo văn hóa ngôn ngữ vùng miền vốn có của họ. Chẳng hạn, bao đời nay dân Việt Bắc vẫn gọi mẹ là “mế”, vùng Trung du vẫn gọi là “bầm”, vùng Bình – Trị – Thiên gọi là “mạ”, người miền Nam gọi là “má”… thì mọi người vẫn hiểu đấy thôi. Dân xứ Nghệ phát âm dấu ngã thành dấu nặng hoặc dấu hỏi thì vẫn được mọi người chấp nhận như thường. Thậm chí, đối với tôi, đó còn là một cách phát âm rất riêng mang tính bản địa vùng miền rất rõ. Nó góp phần làm cho vốn ngữ âm thêm đa dạng và sinh động.
Trong quan điểm của tôi, quan trọng nhất là trong giảng dạy, giáo viên phải giáo dục cho các em học sinh nắm vững được khái niệm của từng từ ngữ để các em có được những hình dung nhất định về nghĩa của từ, không bị lẫn lộn về ngữ nghĩa. Ngoài ra, các thầy cô giáo cũng nên nhắc nhở học sinh phải viết đúng ngữ pháp, không được đưa cách nói thường ngày của mình vào văn bản viết. Bởi nói ngọng có thể chấp nhận nhưng viết ngọng là không thể chấp nhận.
Chúng ta cũng chẳng cần phải đặt ra một chương trình lớn rồi bắt giáo viên phải làm theo hay gò học sinh vào một chuẩn chung cứng nhắc. Còn nếu làm như vậy chỉ với chủ ý xây dựng nên một cách phát âm chuẩn của người Thủ đô thì quả là hơi khó. Bởi, Thủ đô Hà Nội vốn là nơi hội tụ của người dân ở nhiều vùng miền, Hà Nội có được sự đa dạng và đặc sắc văn hóa như hiện nay chính là nhờ sự “hội tụ” đó. Chúng ta nên đi tìm tinh thần riêng của Hà Nội để làm nét đặc trưng hơn là lấy cách phát âm làm chuẩn.
PGS.TS Mai Văn Hai
- Viện Xã hội học
Lẫn lộn n và l khi nhìn từ trục không gian và thời gian, hai phụ âm đầu lưỡi này khá dễ hoán chuyển cho nhau, hi vọng sẽ thấy vấn đề rõ hơn.
1. Âm cổ là l nhưng âm tiếng (Hán) Việt là n, cũng như các phương ngữ Nam TQ vẫn có khuynh hướng đọc l thành n như các thí dụ sau
1.1 Chữ lạm 爁 là chữ hiếm với tần số dùng là 12 trên 171894734, thanh mẫu lai 來vận mẫu đàm 談 hay diêm 鹽) có các cách đọc
盧瞰切，音濫 lô khám thiết, âm lạm (QV, TV, LT
力驗切，音瀲 lực nghiệm thiết, âm liễm (TV, LT, TTTH
盧敢切 lô cảm thiết (QV, TV, LT, TVi
力蹔切 lực tạm thiết (NT) chữ 蹔 đồng 暫 (tạm)
盧甘切，音藍 lô cam thiết, âm lam (TV, LT)
...
Gọng BK bây giờ là làn (theo pinyin) so với giọng QĐ laam4/laam6, giọng Hẹ lam3/lat7 và Triều Châu/TC nan6 cho thấy khả năng lẫn lộn n và l trong giọng TC; tiếng Việt còn dùng dạng nám (bây giờ) so với thời VBL viết là lám hay nám.
1.2 Chữ noãn 卵 có các cách đọc
盧管切 lô quản thiết (TVGT, ĐV, LT)
魯管切 lỗ quản thiết (TV, VH, CV, TG, TVi, CTT 鸞上聲 loan thượng thanh
力管切 lực quản thiết (NT, QV)
落管反 lạc quản phản (LKTG)
公渾切 công hồn thiết (TV, LT)
公魂切 công hồn thiết (TVi) 音鯤 âm côn
力卷切 lực quyển thiết (TVi) 音孌 âm luyến
...v.v...
Giọng BK bây giờ là luǎn (pinyin) so với các giọng QĐ leon2 leon5 lo5, giọng Hẹ lon3 và TC luang2 hay neng6: giọng TC có khuynh hướng đọc lẫn lộn n và l như tiếng (Hán) Việt.
1.3 Chữ long 攏 có các cách đọc (thanh mẫu lai 來 vận mẫu đông 東 thượng thanh 上聲)
力董切 lực đổng thiết (ĐV, QV, CV, TVi)
力董反 lực đổng phản (LKTG, CTT)- CTT ghi thêm 音壟 âm lũng,TĐTAT ghi thêm 音隴 âm lũng
力同切 lực đồng thiết (NT, TTTH)
魯孔切 lỗ khổng thiết (TV, VH, LT)
盧東切，音聾 lỗ đông thiết, âm lung (TV, VH, LT
力東丶 lực đông chủ (TNTTĐTA 精嚴新集大藏音)
力公切 lực công thiết (TVi)
力容切 lực dong/dung thiết (CTT)- CTT ghi thêm 音龍 âm long (TĐTAT)
...v.v...
Giọng BK bây giờ là lǒng (theo pinyin) so với các giọng QĐ lung5, giọng Hẹ lung1 lung3 nung1 nung3 cho thấy khả năng lẫn lộn n và l trọng giọng Hẹ ... Tiếng Việt còn dùng dạng nổng chỉ chỗ đất vung lên (nổng đất) so với lũng 隴 và nống là nâng (đỡ) lên (VBL/Béhaine).
2. Âm cổ là l, vẫn duy trì trong tiếng (Hán) Việt, nhưng âm Bắc Kinh lại thành n như các thí dụ sau
2.1 Chữ lộng 弄 có các cách đọc (thanh mẫu lai 來 vận mẫu đông 東 khứ thanh 去聲)
盧貢切 lô cống thiết (ĐV, QV, TV, VH, LT, TVi, CTT, TĐTAT) 籠去聲 lung/lộng khứ thanh
盧貢反 lô cống phản (LKTG)
力貢切 lực công thiết (TVi)
...
Giọng BK bây giờ là nòng (thường hơn là cách đọc lòng theo pinyin) so với giọng QĐ lung6 nung6, giọng Hẹ lung3 lung 6 nung3 nung6 ... Âm HV (lộng) đọc phù hợp với phiên thiết tuy các giọng phía Nam TQ có khuynh hướng đọc l thành n.
2.2 Chữ liễn 輦 có các cách đọc (thanh mẫu lai 來 vận mẫu tiên 仙 thượng thanh 上聲)
力展切 lực triển thiết (TVGT, QV, TV, VH, LT, CV, TVi)
力展反 lực triển phản (LKTG)
力展丶 lực triển chủ (TNTTĐTA 精嚴新集大藏音)
...v.v...
Giọng BK bây giờ là niǎn (theo pinyin) so với các giọng QĐ lin5, giọng Hẹ lien3 lien6 len3 lian1 và âm HV là liễn.
2.3a Hay có trường hợp ngược lại, âm cổ hơn là n nhưng trở thành l (chuẩn) trong Hán ngữ - xem trường hợp chữ *nôm 罱 (nơm/nôm - dụng cụ bắt cá, thành phần hài thanh là nam 南) với các cách đọc (thanh mẫu lai 來 vận mẫu đàm 談 thượng thanh 上聲)
魯敢切，音覽 lô cảm thiết, âm lãm (QV, CTT)
女感切 nữ cảm thiết (NT)
乃感切 nãi cảm thiết (LT, TVi) 音湳 âm nam
...
Vấn đề trở nên thú vị khi âm lãm (xem) 覽, dựa vào khả năng hoán chuyển giữa l và n, trở thành dạng nom (ngạc cứng hóa thành dòm, nhòm - chữ Nôm